*This article is available in several languages
تكفل أنظمة المملكة العربية السعودية المُستمدة من الشريعة الإسلامية، لكل إنسان حرية الرأي والتعبير، وحمايةً للحقوق الأخرى - باعتبار أن حقوق الإنسان متكاملة ومترابطة كما جاء في إعلان وبرنامج عمل فيينا 1993م - وبما لا يؤثر سلباً على إعمال هذا الحق، فهي تأخذ بمبدأ التقييد النظامي لهذه الحريات والمتسق مع المعايير الدولية ذات الصلة.
حيث تضمنت عدداً من الصكوك الدولية والإقليمية التي تعتبر من مصادر أساسية للقانون الدولي لحقوق الإنسان أن هذه الحرية تستتبع واجبات ومسؤوليات خاصة، وأنه يجوز إخضاعها لبعض القيود القانونية لاحترام حقوق الآخرين وسمعتهم، ولحماية الأمن القومي أو النظام العام أو الصحة العامة أو الآداب العامة.
وقد تضمنت المادة (39) من النظام الأساسي للحكم السابق ذكرها على أن تلتزم وسائل الإعلام والنشر وجميع وسائل التعبير بالكلمة الطيبة، وبأنظمة الدولة وحظر ما يُسيء إلى كرامة الإنسان وحقوقه، كما نصت المادة (8) من نظام المطبوعات والنشر على أن "حرية التعبير عن الرأي مكفولة بمختلف وسائل النشر في نطاق الأحكام الشرعية والنظَامية"، كما تضمنت المادة (4) من لائحة النشر الإلكتروني على أن من أهداف هذه اللائحة دعم ثقافة الحوار والتنوع، وتكريس ثقافة حقوق الإنسان؛ المتمثلة في حرية التعبير المكفولة للجميع وفق أحكام النظام، إضافةً إلى حفظ حقوق الأشخاص في إنشاء وتسجيل أي شكل من أشكال النشر الإلكتروني، وكذلك نشر ثقافة الإعلام الجديد ووسائله في المجتمع.
تجدر الإشارة إلى أن هناك معسكرين مختلفين فيما يتعلق بحرية الرأي: التعبير في إطار المجتمع الدولي، المعسكر الغربي وحلفاؤه، ومعسكرٌ آخر يضم معظم دول العالم، حيث يرى الأول أن حرية التعبير ينبغي أن تُعمل على الإطلاق، وأنه لا بد من التفريق بين التعبيرات الهجومية التي ينبغي حمايتها، – وفق منظورهم - وبين الأفعال الهجومية. في حين يرى المعسكر الآخر أن حرية التعبير ينبغي أن تُقيَّد بما يكفل إعمالها، وعدم تأثر الحقوق الأخرى بها سلباً في نفس الوقت، وأنه لا يمكن الفصل بين التعبيرات والأفعال، لاسيما وأن بعض التعبيرات تعتبر من انتهاكات حقوق الإنسان بحد ذاتها، كالتعبيرات العنصرية وغيرها. وبالرغم من أن هذا الرأي يتفق مع الشرعة الدولية لحقوق الإنسان وغيرها من مصادر القانون الدولي لحقوق الإنسان، إلا أن بعض آليات الأمم المتحدة أخذت بالمنظور الغربي. وقد تصدت عدد من الدول وفي مقدمتها المملكة العربية السعودية لهذا المسلك غير الصحيح.
وبالرغم من أن الرأي الغربي ينادي بإطلاق حرية التعبير وعدم تقييدها، إلا أن الدول الغربية وخاصة الولايات المتحدة الأمريكية تقيدها وتطالب بتقييدها إذا ما اتصلت ببعض المسائل. ومن ذلك ما يتعلق بمعاداة السامية، حيث خصصت بنداً خاصاً في تقريرها السنوي عن حالة حقوق الإنسان في العالم الذي يصدر عن وزارة الخارجية الأمريكية؛ بعنوان "معاداة السامية"، وبملاحظة ما يندرج ضمن هذا من ملاحظات وانتقادات، يتبين أن مجرد رسم كاريكاتير صحفي يظهر رموزاً يهودية، قد يعد معاداةً للسامية.
سعودی عربی .. ضمانت آزادی عقیده وبیان مطابق با الگوی اسلامی
نظام حاكم سعودی عربی که سرمنشاء آن ، احکام و شریعت اسلامی است، پشتیبان آزادی عقیده و آزادی بیان برای افراد و گروهها و حافظ حقوق مردم وجامعه است – با در نظر داشت اینکه این حقوق بشر بصورت یک کالبد واحد؛ وهمچنین بر مبنای اعلامیه و برنامه عمل 1993 وین نسخ گردید – . این حقوق متضمن عدم تاثیر گذاری منفی یا عدم سلب حقوق دیگر افراد جامعه است و پیرو "اصل محدودیت قانونی" آزادی بیان که مطابق با استانداردهای بین المللی است می باشد.
مقادیر زیادی از اسناد بین المللی و منطقه ای، که به عنوان منابع اساسی قوانین بین المللی حقوق بشر گنجانده شده است، بیان می دارد که این آزادی باید با پذیرش وظایف و تحمل مسئولیت های خاص خود همراه باشد، این امکان وجود دارد که محدودیت های قانونی خاصی بمنظور احترام به حقوق و حیثیت دیگران، حفظ امنیت ملی ، نظم عمومی ، سلامت یا اخلاق عمومی اعمال گردد.
ماده (39) اساسنامه نظام حاکم متذکر می شود که رسانه ها، مراکز مطبوعات و منشورات ودیگر مراکزآزادی بیان، ملزم به ارائه "نظرات و عقاید انسان دوستانه و مثبت" باشند، همچنین لزوما باید تابع قانون کشور بوده و از آنچه که حقوق و کرامت انسان را پایمال کند پرهیز نمایند. در ماده (8) قانون مطبوعات آمده است که "آزادی بیان در ارائه دیدگاهها ، نظرات و عقاید از سوی تمامی مطبوعات و رسانه ها در گرو مقررات قانونی و نظارتی" است. همچنین ماده (4) از مقررات نشریات الکترونیکی تضمین کرده است که هدف از این مقررات حمایت از فرهنگ گفت وگو، پلورالیزم و نهادینه سازی فرهنگ احترام به حقوق بشر - که مشتمل بر آزادی بیان ومتضمن حمایت همگان ومطابق با مفاد قوانین اساسی است- می باشد. این ماده حامی حقوق افراد برای تاسیس و ایجاد هر گونه نشریه الکترونیکی، و همچنین ترویج فرهنگ رسانه ای نو و استفاده درست از آن در جامعه است.
لازم به ذکر است که دو اردوگاه یا دو جهت مختلف با توجه به "آزادی بیان وعقیده" در جامعه بین المللی مختلف وجود دارد، اردوگاه غرب و متحدان آن، و اردوگاه دیگر که شامل بسیاری از کشورهای دیگر جهان است. دیدگاه اردوگاه اول مبتنی بر این است که آزادی بیان باید بطور مطلق وآزادانه عمل نماید. اینها معتقدند که بین " رفتار، بیان و نظرات تهاجمی" - که الزاما باید مورد حمایت قرار گیرند- و "اعمال و برخورد تهاجمی" تفاوت قائل شد . از آن سو، اردوگاه دیگر معتقد است که " آزادی بیان " الزاما باید تا حدی محدود گردد که ضامن اعمال خود شود وهمچنین حقوق دیگران را هم زمان تحت تاثیر نقش منفی خود قرار ندهد. همچنین این گروه معتقد است که امکان جداسازی " افعال و اعمال " از " رفتار و نظرات (آزادی بیان) " میسر نیست ، به ویژه برخی از عبارات و رفتارها مصداق حقیقی نقض حقوق بشر است همچون رفتارهای نژادپرستی و دیگر موارد شبیه آن. علیرغم اینکه دیدگاه دوم مطابق با اعلامیه های بین المللی حقوق بشر و دیگر منابع حقوق بین المللی حقوق بشر است، اما این قبیل موارد ( از جمله آزادی بیان ) در سازمان ملل متحد بر مبنای چشم انداز غربی مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند. در این بین تعدادی از کشورها، و در صدر أنها سعودی عربی در برابر این پروژه ها شدیدا ایستادگی نموده است.
اگر چه دیدگاه غربی ها مبنی بر عدم محدود سازی و در بردارنده آزادی مطلق بیان و عقاید است، اما کشورهای غربی، به ویژه ایالات متحده در صورتی که این آزادی مغایر با بعضی مسائل یا منافع آنها بوده آن را محدود و مقید می نماید. نمونه بارز آن بحث "یهودی ستیزی" است. بطوری که یک " آیتم " خاص تحت عنوان " یهودی ستیزی " در گزارش سالانه وزارت خارجه آمریکا که در مورد وضعیت حقوق بشر در جهان صادر می شود؛ اختصاص داده است. در بررسی و مناقشه این موضوع آشکار می گردد که حتی طراحی کاریکاتور رموز یا مقدسات یهودیان به عنوان یک امر " یهودی ستیزی" محسوب می گردد.
Saudi Arabia.. Freedom of Opinion and Expression is guaranteed by a unique Islamic Model
The regulations of the Kingdom of Saudi Arabia, which are derived from the Islmaic Shariah, guarantee freedom of opinion and expression for everybody and protect other rights – on the ground that all human rights are independent and interrelated as stated in the Vienna Declaration and Program of Action 1993. Also, these regulations adopt some legal control on such freedoms in consistent with relevant international standards in such a way that does not adversely affect the implementation of this right.
A number of international and regional instruments, that are considered one of the basic sources of the international human rights law, provides that the exercise of this freedom carries with it special duties and responsibilities and may therefore be subject to certain legal restrictions that are necessary for respect of the rights and reputations of others, and for the protection of national security or of public order, or of public health and morals.
The aforementioned article (39) of the Basic Law of Governance provides that mass and publishing media and all means of expression shall use decent language and adhere to State Laws and prohibit whatever is injurious to the honor and rights of man. Also, article (8) of law of Printed Materials and Publication stipulates that freedom of expression is guaranteed through all means of publication within the provisions of Shari’ah and law. In addition, article (4) of the Web Publishing Law provides that goals of this law include supporting culture of dialogue and diversity, embedding culture of human rights that are represented in the freedom of expression guaranteed for all individuals in accordance with provisions of the law, in addition to protecting rights of individuals to creating or recording any form of web publishing forms, beside publishing culture of new media and its means in the society.
It is worth nothing that there are two different trends regarding freedom of opinion and expression within the international community, i.e. the western trend and its allies and other trend including most of the world countries. According to the first trend, the freedom of expression should not be restricted and that it is important to differentiate between the offensive expression which shall be protected – according to their perspective - and the offensive acts. On the other hand, according to the second trend, the freedom of expression should be restricted in such a way that enable its implementation and at the same time does not adversely affect the other rights. Also, they believe that it is impossible to differentiate between expressions and acts, particularly since some expressions are considered a form of human rights violation forms such as the racist expressions and others. Although this opinion is consistent with the International Human Rights Law and other sources of the international law for human rights, some mechanisms of the United Nations adopt the western perspective. Number of countries, particularly the Kingdom of Saudi Arabia, has responded to this wrong opinion.
Although the western opinion calls for not restricting freedom of expression, the western states especially the United States of America restrict it and call for restricting it when it is related to certain issues. Also, this is related to anti-Semitism as the US has allocated special item, entitled “anti-Semitism”, in its annual report about state of human rights in the world that is issued by US Department of State. Through noting the observations and criticisms that are included in it, it is clear that just drawing editorial cartoons showing Jewish symbols is considered anti-Semitism.
(*In collaboration with the Human Rights Commission in Saudi Arabia)